ks. Czesław Stark - Proboszcz parafii bytyńskiej w latach 1913 - 1927
Ur. 11 maja 1881 w Poznaniu, w znanej rodzinie kupieckiej Władysława i Marii z d. Feist (w 1902 ojciec nie żył, matka prowadziła sklep z rękawiczkami przy St. Rynku 81, starszy brat Kazimierz S. był kupcem, prowadził sklep w budynku Hotelu Francuskiego). Świadectwo maturalne z datą 13.02.1902 uzyskał w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, następnie ukończył Sem. Duch. w Poznaniu i Gnieźnie. Wyświęcony na kapłana 11.02.1906, odprawił swoje prymicje w kościele podominikańskim w Poznaniu i od 1 marca tego roku podjął pracę wikariusza w Sierakowie (dek. lwówecki), od kwietnia zaś w Wieleniu (dek. czarnkowski), ucząc też religii w prywatnej szkole średniej w Ostrowie pod Wieleniem (tzw. Pedagogium). Od 15 X 1907 przeniesiony został do Leszna, gdzie oprócz zajęć wikariuszowskich był nauczycielem religii w gimnazjum oraz w żeńskiej szkole prywatnej i w szkole elementarnej. Już od 1909 (29 X) zwracał się do oficjała poznańskiego o zwolnienie z funkcji w gimnazjum w związku z nieprzyjaznym odnoszeniem się do niego dyrektora Niemca; tego roku dyrektor ów wezwał go i spisał protokół tylko dlatego, że Stark nakazał uczniom Polakom nauczyć się polskiego tekstu modlitwy Anioł Pański. W 1911 i 1912 znów prosił o przeniesienie do parafii czysto polskiej, a to z powodu wrogiego nastawienia do niego nauczycieli hakatystów. Odpowiedziano mu, aby wytrwał, gdyż służy słusznej sprawie. Miał poza tym w Lesznie niskie dochody, a utrzymywał już wtedy matkę. 15 III 1913 powierzono mu beneficjum w Bytyniu (dek. lwówecki), gdzie był proboszczem do śmierci.
Już od czasu pobytu w Wieleniu S. podlegał obserwacji policyjnej, czynionej na użytek władz świeckich, jako podtrzymujący ducha narodowego wśród parafian i młodzieży ostrowskiego „Pedagogium”. Po przybyciu do Leszna zastał tam (jak sam pisał) stosunki „bardzo nieprzyjemne”, gdyż ani Niemcy, ani Polacy nie ufali mu. Dopiero kiedy założył tam kilka towarzystw polskich, pozyskał zaufanie parafian Polaków, Niemcy zaś uznali go za agitatora polskiego. Dzięki jego zabiegom w tej silnie zniemczonej parafii w każdą niedzielę odprawiane były osobne nabożeństwa dla Polaków z kazaniem polskim. Z licznie działających w Lesznie towarzystw polskich większość powstała z jego inicjatywy; w 1911 kierował pięcioma tamtejszymi stowarzyszeniami katolickimi. Najwięcej uwagi poświęcał pracy z młodzieżą, z którą stykał się na co dzień w szkołach. Patronował Towarzystwu Terminatorów, skupiającemu młodszą młodzież rzemieślniczą, a 24 października 1910 założył Towarzystwo Młodzieży Polskokatolickiej, będąc również jego patronem. Doprowadził do połączenia 29 kwietnia 1912 obu tych organizacji, pod nazwą Tow. Młodzieży Katolickopolskiej Lesznie; 13 października 1912 r. proboszcz leszczyński ks. J. Tasch (też znany społecznik) poświęcił sztandar zjednoczonego Towarzystwa. Funkcjonowały przy nim kółka zainteresowań, najaktywniej działał teatrzyk amatorski, występujący niekiedy przed publicznością miasta. Stark powołał ponadto do życia Tow. Kobiet Pracujących w Lesznie, był też patronem katolickiego Tow. Robotników Polskich. Dla członków tych organizacji prowadził biuro porad prawnych. Również w Bytyniu zajmował się stowarzyszeniami. Najpierw zainicjował tam w 1913 Katolickie Tow. Robotników Polskich (KTRP). Nie przestając interesować się sprawami młodych parafian, wspólnie z aktywistami KTRP założył 30 stycznia 1916 r., 3 więc w niesprzyjających warunkach podczas wojny, Tow. Młodzieży Polskokatolickiej w Bytyniu, którym kierował jako patron. Na zebranie założycielskie przybył sekretarz generalny Związku Towarzystw Młodzieży ks. W. Adamski (zob.), wpisało się ok. 70 osób. Tego roku odbyła się uroczystość poświęcenia chorągwi, z nabożeństwem i pochodem przez wieś, przy udziale zaproszonego Tow. Młodzieży z Leszna i bytyńskiego KTRP, które jako organizacja dorosłych sprawowało opiekę nad młodymi. S. udzielał się poza tym w polskim ruchu wyborczym, przed wybuchem wojny w 1914 zostając członkiem Komitetu Wyborczego pow. szamotulskiego, w którym reprezentował obwód dusznicki; tego roku podczas wiecu w Dusznikach Wlkp. wygłosił tzw. naukę o wyborach, pouczając o prawach wyborczych i zalecając głosowanie na kandydatów polskich (w latach wojny komitety te nie działały). Inną dziedziną działalności poza kościelnej Starka były spółki oszczędnościowo-kredytowe w tym powiecie. Zaraz po przybyciu do Bytynia przejął funkcję podskarbiego (skarbnika) Spółki Bank Ludowy, jednocześnie był z wyboru wiceprezesem rady nadzorczej Banku Ludowego w pobliskim Kaźmierzu. Za zgodą patrona Związku Spółek ks. P. Wawrzyniaka biuro Spółki kaźmierskiej ulokował u siebie na plebanii w Bytyniu. W obydwu instytucjach pracował też w wolnej Polsce. Od 1912 był członkiem i od 1918 prezesem Komitetu Tow. Czytelni Ludowych pow. szamotulskiego. W lutym 1918 złamał rękę i na czas leczenia zamieszkał w Poznaniu, wyjechał też t.r. na kurację do Szwajcarii. Po powstaniu Uniwersytetu Poznańskiego w 1919, za zgodą władz kościelnych pierwszy wstąpił na studia, otrzymując indeks z numerem „1”. Studiował na Wydziale Matematyczno-przyrodniczym w Zakładzie Zoologicznym, zajmując się badaniami skorupiaków wioślarek na terenie położonego w jego parafii rozległego Jeziora Bytyńskiego. Pod kierunkiem prof. J. Grochmalickiego napisał pracę doktorską pt. Wioślarki Jeziora Bytyńskiego i ich przemiany sezonowe (opublikowaną w „Arch. Hydrobiologu i Rybactwa”, t. IV, 1930). Praca została przyjęta, jednakże poważna choroba przeszkodziła mu w złożeniu egzaminu doktorskiego. Na pięć dni przed egzaminem ustnym zachorował na zapalenie nerek, walcząc 12 tygodni z chorobą, zmarł 13 września 1927 w szpitalu św. Józefa Sióstr Elżbietanek w Poznaniu. Jego przedwczesna śmierć wywołała powszechny żal parafian i współpracowników. Pochowany został na nieistniejącym już starym cmentarzu Świętomarcińskim przy ul. Towarowej w Poznaniu.
Hieronim Szatkowski
Bibliografia:
Elenchus 1905-1928; - B i a ł o b ł o c k i, Absolwenci, s. 122; Brzęki (i.. Zoologia w Wielkopolsce do r, |945, w: Nauka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość, P. 1973; Spr. Zw. Spółek Zarob. Za 1916 s. 6 toż za 1925; Wilczyński, Katolickie organizacje; Wróblewski, Polskie biblioteki, s. 294; - „Dzień. Pozn." 1906 nr 35, 1913 nr 47, 1914 nr 38; „Kośc. Dzień. Urz." 1906, s. 10,18,1907, s. 49,1913, s, 16,1927, s. 62 (błędnie data zgonu 13 IV); „Kronika Uniwersytetu Poznańskiego" za lata 1929/30 i 1930/1, P. 1932 s. 89; „Kupiec" (P.) 1914 nr 2 (Bank Lud. w Kaźmierzu); „Kur. Pozn." 1927 nr 416, 418 (nekrologi), 420 wyd. wieczorne (Zgon wybitnego kapłana, błędnie tytuł pracy S.); „Przew. Katol." 1914 nr 9 (ogł.), 1917 nr 15,1920 nr 42 (ogł. Banku w Bytyniu); „Przyjaciel Młodzieży" (P.) 1912 nr 4, 9, 11,1916 nr 2,10; Robotnik" 1913 w 52; - AAP KA 1129 (personalia); APP Landr. Posen-West 168b, s. 329, PP 3436.